لغت اتانازی یا یوتانایز (Euthanasia) از دو جزء یونانی “Eu” به معنی خوب و “Thanatos” به معنی مرگ گرفته شده است. “مرگ خوب” حالتی از مرگ است که با کمترین درد و استرس حادث شود. اتخاذ تصمیم بر انجام اتانازی (یوتانایز)، معمولاً فرآیند دشواری است که محدودیت‌ها و دوراهی‌های اخلاقی خاص خود را دارد. در اینجا سعی می‌کنیم تا با نگاهی گذرا به این مقوله، نکات مهم آن را برای دارندگان حیوانات و دامپزشکان، دوباره مرور نماییم.
بر اساس مبانی اخلاق حرفه‌ای یا اصول انسانیت، باید اطمینان حاصل نمود که چنانچه جان حیوانی باید گرفته شود، این عمل با نهایت دقت و با کمترین درد و استرس صورت گیرد. تکنیک‌های اتانازی (یوتانایز) باید موجب از دست رفتن سریع هوشیاری شده و به دنبال آن ایست قلبی یا تنفسی ایجاد گردیده و در نهایت عملکرد مغزی را متوقف سازد. این تکنیک ها باید چنان اجرا شوند که حیوان قبل از محو هوشیاری، کمترین میزان اضطراب و تشویش را متحمل شود.
موارد مجاز برای انجام اتانازی (یوتانایز)
انجام این عمل در صورت حضور صاحب حیوان می‌بایست توسط وی تقاضا شده و دامپزشک خود نمی‌تواند چنین تصمیمی را اتخاذ کند. دامپزشک باید تشخیص خود از بیماری، راه‌حل‌های ممکن برای درمان آن، طول دوره درمان، هزینه‌ها و پیش آگهی را به صاحب حیوان توضیح دهد تا در صورت لزوم، وی با آگاهی کامل نسبت به انجام این عمل، تصمیم‌گیری نماید. با این حال باید توجه داشت که دامپزشک از نظر نوع و صحت تشخیص عارضه و تعیین روش انجام اتانازی (یوتانایز)، واجد نقش کلیدی در این امر می‌باشد. در ادامه، به برخی شرایط که اتانازی (یوتانایز) در آن توصیه پذیر است، اشاره می‌گردد. باید توجه داشت که این موارد تنها راهنمای کلی در رابطه با اتانازی (یوتانایز) می‌باشند و در مورد هر بیمار، دامپزشک باید به بررسی شرایط ویژه مربوط به آن بپردازد.
- مواقعی که حیوان دچار درد زیادی است و به هیچ نحو قابل تسکین نمی‌باشد.
- هنگامی که بیماری حیوان درمان‌پذیر نباشد و برای حیوان ناراحتی‌های زیادی ایجاد کند.
- مواقعی که صاحب دام با وجود درمان‌پذیر بودن بیماری به دلیل هزینه‌ها یا مشکلات نگهداری حیوان از ادامه درمان منصرف شده و تلاش برای یافتن فرد دیگر یا گروه‌های حمایت از حیوانات و غیره به نتیجه نرسد و آزادسازی حیوان در طبیعت به دلیل ماهیت بیماری وی (رنج‌آور بودن یا مسری بودن) مقدور نباشد.
- مواقعی که حیوان درد ندارد، لیکن به واسطه آسیب‌های عصبی یا آناتومیکی و …، به هیچ عنوان قادر به راه رفتن، حفظ تعادل یا انجام امور حیاتی خود نیست و به تشخیص دامپزشک واجد صلاحیت، این نقیصه قابل برگشت نباشد.
- مواردی که حیوان درد ندارد ولی دچار رنج و ناراحتی است. مثلاً زجر تنفسی به واسطه عوامل غیر قابل برگشت.
- مواردی که حیوان قادر به کنترل ادرار و مدفوع خود نبوده و امکان درمان، نگهداری در محیط باز یا برگشت آن به طبیعت وجود ندارد.
- عدم توانایی در شنیدن و دیدن به گونه‌ای که مشکلات آنچنان زیادی برای حیوان ایجاد کند که ادامه زندگی وی بیشتر ناراحتی و رنج باشد تا بهره‌مندی از حیات.
- موارد توحش حیوان به دلایل رفتاری یا بیماری عفونی به نحوی که غیر قابل درمان بوده و رهاسازی آن در طبیعت برای انسان‌ها و سایر حیوانات خطرناک باشد.
- اثبات یا ظن قریب به یقین وجود بیماری‌های بسیار خطرناک که طبق دستورالعمل سازمان‌های بهداشتی، درمان آنها در حیوانات مجاز نمی‌باشد؛ نظیرهاری.
در سایر موارد پیش بینی نشده، اولویت نخست متعلق به حیوان و آسایش او است و در مرحله بعد شخص صاحب حیوان مطرح است. پیش از اتخاذ تصمیم اتانازی (یوتانایز) می‌بایست تمام راهکارهای کمک‌رسانی به حیوان بررسی شده و فرصت کافی تا حدی که حیوان زجر نکشد جهت اخذ یک تصمیم منطقی در نظر گرفته شود.
مواردی وجود دارد که انجام اتانازی (یوتانایز) جهت حیوانات سالم تقاضا می‌شود. صاحبان آنها معمولاً دیگر به این حیوانات نیازی ندارند یا اینکه از آنها خسته شده‌اند!
مطابق نظر “برنارد رولین” اتانازی (یوتانایز) حیوانات سالم تاکنون به عنوان یک اصل حرفه‌ای در دامپزشکی مورد تأیید قرار نگرفته است. به عقیده وی، تعهد اولیه حرفه دامپزشکی نسبت به حیوانات است نه انسان، و نخستین وظیفه دامپزشکان حفظ جان حیوانات مورد درمان آنها است. به نظر وی، عملکرد شخص برخلاف عقاید اخلاقی باطنی خود، منجر به بروز استرس اخلاقی در وی می‌شود که نتیجه مستقیم تناقض بین آن چیزی است که ما باور داریم و باید انجام دهیم و آنچه که در واقعیت انجام می‌دهیم. این استرس اخلاقی سلامت فکری و جسمی فرد را متأثر کرده و ذره ذره آن را از بین می‌برد.
لذا برای دامپزشکان متعهد، تنها رهایی حیوان از درد و رنج می‌تواند دلیلی برای انجام اتانازی (یوتانایز) باشد. لیکن وی اذعان می‌نماید، برای دامپزشکانی که جان حیوانات را موضوع قابل حمایتی نمی‌دانند، پاسخ روشن است: حیوان به دنبال تقاضای صاحبش کشته خواهد شد. تنها موضوع مورد توجه برای اینگونه افراد، شاید آن باشد که ایجاد مرگ بدون درد صورت گیرد و چنانچه برای کم کردن هزینه‌های صاحب دام، از زجر کشیدن حیوان مایه بگذارند و روش‌های نادرست و دردناک مرگ را صورت دهند، از نظر اخلاقی مجرم و قابل سرزنش هستند. به نظر وی، در موارد تقاضای اتانازی (یوتانایز) حیوانات سالم، بهتر است دامپزشک به یافتن راه حل‌های دیگر اقدام نماید. برای مثال اسب‌هایی که دیگر قادر به انجام کارهای محوله (نظیر سوارکاری یا بارکشی) نیستند را می‌توان برای سواری افراد آماتور یا گردشگران به کار برد.
برخی بیماری‌ها به سختی به درمان جواب می‌دهند یا نیازمند راه‌های درمانی و جراحی‌های سنگینی هستند. گاهی بعضی دامپزشکان چنین بیمارانی را به دلیل فقدان اطلاعات کافی در مورد نحوه درمان یا ماهیت بیماری یا در اختیار نداشتن امکانات درمانی لازم، به اتانازی (یوتانایز) محکوم می‌کنند. اصل اول در چنین مواردی، ارجاع بیمار به مراکز درمانی بزرگتر و تخصصی‌تر است که این امر، رضایت صاحب حیوان را نیز به همراه خواهد داشت. در غیر اینصورت اگر بعد از انجام اتانازی (یوتانایز)، صاحب دام متوجه شود که می‌توانسته کاری برای حیوانش انجام دهد، این موضوع موجب رنجش بسیار وی شده و ممکن است به موقعیت حرفه‌ای دامپزشک مسئول نیز صدمه وارد نماید.
با توجه به مواردی که گفته شد، ممکن است درباره علت سخت‌گیری‌های موجود در مورد اتانازی (یوتانایز) حیوانات خانگی سؤالی بدین نحو مطرح شود که: چرا در حالیکه روزانه صدها هزار گاو و گوسفند و حیوانات با مصرف خوراکی در کشتارگاه‌ها کشته می‌شوند، کشتن یک حیوان خانگی آنچنان اهمیتی پیدا می‌کند که باید بسیاری قواعد و اصول، پیش از تصمیم بر انجام آن تحقق یابند؟
در پاسخ باید گفت که به طور سنتی حیوانات به عنوان املاک و دارایی افراد انسانی تلقی می‌شوند. تا زمانی که حیوان را شئ در نظر بگیریم نمی‌توان آن را موجودی با علایق، خواسته‌ها و حقوق مختص به خودش تصور نمود. مطابق این عقیده سنتی، از آنجا که یک گاو به عنوان دارایی فرد مطرح است، وی می‌تواند آن طور که ترجیح می‌دهد با حیوانش رفتار کند. همچنین اغلب انسان‌ها برخی انواع حیوانات را به عنوان منبع غذایی در نظر گرفته و متأسفانه بدون توجه به اینکه هر چند این حیوانات فاقد فهم و شعور بشری هستند، لیکن قادر به احساس درد و رنج می‌باشند در برخورد با این حیوانات، تنها به بهره‌وری اقتصادی و استفاده هر چه بیشتر از آنها توجه داشته و اساسی‌ترین حقوق این موجودات زنده را نیز برای کسب سود بیشتر، زیر پا می‌گذارند؛ هر چند این نحوه عملکرد ممکن است برای حیوان هزینه‌های گزافی از جنس درد و رنج داشته باشد.
در طرف مقابل، نگاه اخلاقی جامعه به حیات انسان واضح و روشن است. حیات انسان روحانی و مقدس بوده، محترم است و باید محافظت شود. تا زمانی که حیوانات شئ پنداشته شوند، برخورد انسان با آنها چیزی جز نحوه برخورد وی با اشیاء نمی‌تواند باشد. اما وقتی حیوانی در فاصله بین انسان و اشیاء قرار می‌گیرد (نظیر بسیاری از حیوانات خانگی)، سردرگمی‌هایی در مسئولیت‌های اخلاقی ایجاد می‌گردد. اینجاست که به دلیل ارتباطات عاطفی که یک حیوان در برخی افراد ایجاد می‌کند، همچون فردی انسانی و حتی عضوی از خانواده پنداشته شده و قطعاً چنین رابطه عاطفی، به راحتی قابل گسستن نخواهد بود.
ادامه دارد …
برخی از منابع: اتانازی (یوتانایز) حیوانات خانگی